Yapı Özelliğine Göre Ayırıcılar ve Çeşitleri Hakkında Bilgi
Yapı özelliğine göre ayırıcılar; bıçaklı, döner izolatörlü ve yük ayırıcıları olmak üzere
üç çeşittir.
1.2.2.1. Bıçaklı Ayırıcılar
En çok kullanılan ayırıcı çeşididir. Genellikle, orta (35 kV) gerilimde kullanılır.
Hareketli kontakları bıçak şekline benzediğinden bu isimle anılır. Bina içine veya dışına
monte edilebilir. Açma kapama işlemi yapılırken emniyetli mesafede durmak gerekir.
Bıçaklı ayırıcılar; dahili tip, harici tip, toprak ayırıcısı ve sigortalı olmak üzere dört
çeşitte üretilirler.
Ø Dahili Tip Bıçaklı Ayırıcılar: Bu tip ayırıcılar bina içerisinde hücrelere
yerleştirilir. Kumanda kolu emniyetli mesafede hücre dışına çıkartılır. Dahili
ayırıcılar 10, 15, 30, 45 KV geriliminde ve 400, 630, 1250 ve 1600 amper
akımlarda kullanılır. Yapıları basit ve standart bileşenlerden oluşur. Şasi,
mesnet izolatörleri, hareketli ve sabit kontakları ve kollu hareket mekanizmaları
vardır. Ayırıcı bıçakları profillendirilmiş bakırdan mamuldür. Standart olarak
nikel kaplama olup arzu edilirse gümüş kaplamadır.( 1250 ve 1600 A
ayırıcılarının bıçak ve sabit kontakları gümüş kaplıdır.) Ayırıcılar ilave olarak
arzu edilirse alttan veya üstten topraklama şalteri ve Durum-Yardımcı-Şalteri ile
techizatlandırılır.
Aşağıdaki tablo kısa devre dayanıklılığı değerlerini göstermektedir. (DIN 43635)
Anma Gerilim Ur kV 12 24 36
Anma Akımı Ir A 630 1250 1600 630 1250 1600 630 1250 1600
Anma Darbe Akımı
Ip
kA 50 75 100 50 75 50 30 75 80
Anma Kısa Süre
Akımı Ik
kA 20 30 40 20 30 20 16 30 30
İletken-
Toprak
kV 75 125 170
İletkenİletken
kV 75 125 170
Anma
Yıldırım
Darbe
Dayanım
Gerilimi Aralık kV 85 145 195
İletken-
Toprak
kV 28 50 70
İletkenİletken
kV 28 50 70
Anma
Dayanım
Gerilimi-
50
Frekanslı Aralık kV 32 60 80
Tablo 1.2: Dahili ayırıcıların kısa devre dayanıklılık değerleri
Alttan topraklı dahili tip ayırıcılarda adi tipteki gibi aynı gerilim ve akımlarda
kullanılır. Tek farkları alttan çıkış uçları topraklanmıştır. Ayırıcı açıldığında toprak bıçağı
kapatılarak enerjisiz hattın topraklanması sağlanmıştır.
Harici Tip Bıçaklı Ayırıcılar: Harici tip bıçaklı ayırıcılar bina dışında açıkta
kullanılır (Direk üzerinde veya açık hava şalt sahalarında vb.). Bu
özelliklerinden dolayı kullanılan malzemeler hava şartları dikkate alınarak ısı,
nem ve rüzgâra dayanıklı olarak üretilir. Kumanda kolunun emniyetli mesafede
ve ayakta duran bir kişinin açıp kapamasına imkân verecek özellikte olması
gerekir.
Şekil 1.2: Harici tip ayırıcı (topraklamalı)
Hava hatlarının bağlı olduğu ayırıcılarda, hattın enerjisi kesildikten sonra, hatta
bulunan elektrik yükünü (kapasitif) toprağa vermek için bıçaklı ayırıcıya bir de topraklama
ayırıcısı ilâve edilir ve ikisi arasına bir kilit tertibatı konur. Böylece esas ayırıcı açılmadan
topraklama ayırıcısı kapanmaz.
Ø Toprak Ayırıcısı: Bu ayırıcılar enerji nakil hatlarının giriş veya çıkışına
kurulur. Dahili ve harici tipte olabilirler. Bunun için hattın enerjisi kesildiğinde
hat üzerinde kalan elektriği toprağa boşaltması için toprak bıçağı kapatılır. Bu
şekilde hatta emniyetli çalışma için ortam hazırlanmış olur.
Topraklayıcılar ve kısa devre topraklayıcıları enerjisiz bırakılan tesis bölümlerinin
topraklanmasında ve kısa devre yapılmasında kullanılırlar. Topraklayıcılar, kısa devre darbe
akımları 12kV’da 125 kA’e, 17,5- 24 ve 36 kV’da 80 kA’e kadar olan ayırıcılara doğrudan
doğruya monte edilebilirler. Kısa devre topraklayıcıları 12 kV’da 125 kA’e, 17,5- 24 ve 36
kV’da 125 kA’e kadar kısa devre darbe akımlarında imal edilirler.
Ø Sigortalı Ayırıcılar: Bağlı olduğu devrelerdeki arızaları şebekeye intikal
ettirmeyen aşırı akımlarda kontaklarına seri bağlı sigortasını attırmasıyla
devreyi açan ayırıcı çeşididir. Atık sigortalara tel sarılmaz, yeni orijinal sigorta
ile değiştirilmelidir. Harici ve dahili tipleri vardır.
Sigortalı ayırıcılar aşağıdaki yerlerde kullanılırlar.
Ø Köy sapmalarında
Ø Küçük güçlü müşteri sapmalarında
Ø Direk tipi trafoların girişlerinde (400 KVA’e kadar)
Ø Trafo istasyonlarındaki servis trafolarının girişlerinde
Ø Gerilim ve ölçü trafolarının girişlerinde
Ø OG modüler hücrelerde kullanılırlar.
1.2.2.2. Döner İzolatörlü Ayırıcılar
Hareketli kontaklara bağlı izolatörlere kendi ekseni etrafında istenen açılarda
dönebilen ayırıcılardır. Dahili ve harici tipleri vardır. En çok harici tipleri kullanılır. Yüksek
ve çok yüksek gerilim trafo merkezlerinde kullanılır. 60- 154- 200- 380 ve 800 kV
gerilimlerde kullanılan döner izolatör ayırıcılar iki tipte yapılır. Tek döner izolatörlü ve çift
döner izolatörlü ayırıcılardır.
Ø Tek Döner İzolatörlü Ayırıcılar: Bu tip ayırıcıların izolatörlerinden
birisi kendi ekseni etrafında dönebilecek şekilde yapılmıştır. Döner
izolatörün üzerinde çıkıntılı bir kontak bulunur. Döner izolatörün kendi
ekseni etrafında 90’lik açı ile döndürülerek sabit izolatördeki girintili
kontaklara kenetlenir ve ayırıcı da kapatılmış olur.