Demir direkler
Madde 51 – Direk elemanlarının boyutlandırılması ve direk gereçleri için varsayılan en
büyük gerilmeler:
Demir direklerin bası, çeki ve eğilmeye çalışan bütün elemanlarında akma gerilmesine
göre emniyet katsayısı 1,5’dan az olmayacaktır.

a) Demir direklerin hesaplanmasında çeşitli gerilmeler için çizelge-13’te verilen
kesitler kullanılacaktır.
Direk elemanlarının boyutlandırılmasında da (1,5 emniyet katsayısına göre
düzenlenmiş olan) çizelge-14’te verilen değerler esas alınacaktır. Çizelge-14’te verilen çelik
çeşitlerinden başkaları, mekanik nitelikleri bunlar için geçerli olan kalite yönetmeliği ve
yapım standartlarına uygunsa ve bu gereçlere ilişkin değerler, en az St 37’nin değerlerine eş
değerse kullanılabilir.
b) Kullanılmasına izin verilen başka bir çelik için kabul edilen çekme ve eğilme
gerilmesi çizelge-13’ün birinci satırında St 37 için verilen gerilmenin, F/2400 kg/cm ile
çarpılması ya da akma gerilmesinin emniyet katsayısına bölünmesi ile bulunabilir. Burada; F
çeliğin kg/cm olarak kalite yönetmeliğinde garanti edilen en küçük akma sınırıdır.
c) Çelik kafes direklerin basmaya çalışan ve bu nedenle burkulmaya zorlanan
çubukları, burkulma dayanımı bakımından aşağıda gösterilen biçimde boyutlandırılmalıdır:
em = S. /F
Burada;
S: Çubuk bası kuvveti
F: Dolu elemanın kesiti (elemanın zayıflatılmamış kesiti),
em: Bası emniyet gerilmesidir. Bu değer 1,5 emniyete göre St 37 için 1600 kg/cm , St
52 için 2400 kg/cm ‘dir.
St 37 ve St 52 çeliğinden yapılmış çubukların çeşitli narinlik değerleri için
düzenlenmiş olan burkulma katsayıları, çizelge-16 ve çizelge-17’de verilmiştir.
1) Çelik kafes direklerin boyutlandırılmasında kullanılacak köşebentlerin malzeme
kalınlıkları en az dikmelerde 5 mm, yük taşıyan öteki elemanlarda 4 mm ve sıfır
elemanlarında 3 mm olmak koşulu ile aşağıda belirtilenlerden daha küçük olmayacaktır.
– Sıfır elemanlarında L 35x35x3 (TS 908/1 – FE37)
– Yük taşıyan elemanlarda (dikme dışında) 40x40x4
– Dikme elemanlarında L 50x50x5 (TS 908/1 – FE37)
Köşebendin iç eğrilik yarıçapının bittiği nokta ile profil kenarına olan uzaklık (b) ve
köşebent kalınlığı (t) ise; b/t oranı 16’dan büyük olmayacaktır.
2) Narinlik değerlerinin üst sınırları:
i) Dikmelerde ve ana bası elemanlarında (konsol ve dikme): 120
ii) Öteki bası elemanlarında (çapraz ve benzeri): 200
iii) Sıfır elemanlarında (hesaba göre yük taşımayan elemanlar): 250
iv) Yalnız çekiye çalışan konsol elemanlarında: 300
v) Yalnız çekiye çalışan öteki elemanlarda: 500
3) A tipi direklerde burkulma boyu olarak direk toprak üstü boyunun %65’i
alınmalıdır.
4) Bası elemanlarının hesabında uygulanabilecek öteki yöntemler:
Bası elemanlarının hesaplanmasında, yukarıda açıklanan yöntem dışında, hesap biçimi
verilmek koşulu ile (CRC yöntemi vb.) başka yöntemler de kullanılabilir.
Çizelge 13’teki simgeler:
F: Çubuğun dolu kesiti
F: En kritik yerlerdeki yırtılma çizgisindeki bütün deliklerin yüzeylerinin toplamı
eb, eç: Zayıflatılmış kesitin ağırlık ekseni ile bası veya çeki kenarı lifleri arasındaki
uzaklık.
Wb, Wç: Çubuğun eğilmede bası veya çeki kenar gerilmeleri için esas alınan dayanım
mukavemet momenti.
dd: Delik çapı.
dc: Cıvata çapı.
dç: Cıvatanın çekirdek çapı
F1: Bağlanmış kenarının kesiti
I: Deliksiz kesitin atalet momenti
I: Yatay çubukların çeki kesitlerindeki en kritik yerdeki yırtılma çizgisindeki bütün
gediklerin, zayıflatılmamış kesitin ağırlık eksenine göre hesaplanmış atalet momentlerinin
toplamı.
Fk: Perçin ya da cıvatanın enine kesiti.
Fdç: Delik çevresi yüzeyi.
Fç: Cıvatanın çekirdek kesiti.
t: Bağlanacak elemanların en kritik kalınlığı.
Çizelge-13 çeşitli zorlanmalar için hesaplarda kullanılacak çelik kesitleri
Not: Çizelge için lütfen ilgili Resmî Gazete’ye bakınız.
d) Bası çubuklarının uçlarının yana sapmaları önlenebilirse, kafes direklerin
dikmelerinde lb burkulma uzunluğu olarak çubuğun (l) sistem boyu alınır.
Uçları kaymayacak biçimde saptanmış olan ve kesitleri dikmelerden daha küçük olan
çapraz çubukların (diyagonaller) boyutlandırılmasında basit ve kesişen çaprazlar için (Şekil-
9’da a, b, c ve d’deki çaprazlar) burkulma uzunluğu olarak lb = 0,9 l uzunluğu alınır. Birisi
basıya, öteki çekiye çalışan kesişen iki çapraz çubuğun kesişme noktası, bu çubuklar
birbirine uygun biçimde bağlanmışlarsa, taşıyıcı düzlemde sabit bir nokta olarak
düşünülebilir.
Kafes sisteminde ancak çaprazların kesişme noktasında düzleme dik iç örgü
kullanılırsa, lb = 0,9 l alınabilir. Öteki bütün durumlarda lb = l alınır.
e) Bir çubuğun burkulması, burkulma uzunluğu içindeki bağlantılar nedeniyle belirli
bir doğrultuya bağlı olursa, bu durumda atalet momenti, bu doğrultuya dik eksene göre
alınmalıdır.
Çizelge-14 çelik gereçler için izin verilen gerilmeler
Not: Çizelge için lütfen ilgili Resmî Gazete’ye bakınız.
Not: 3.6 (3D) ve 5.6 (5D) perçin ya da cıvata gereçlerinin 267 nu’lı DIN normunda
belirtilen eski ve yeni kalite işaretleridir.
Bir kafes direkte dikmeler eşit kenarlı köşebentlerden yapılmışsa ve çaprazlar Şekil-
9’da a ve b’deki gibi düzenlenmişse, dikmelerin hesaplanmasında Ix atalet momenti
kullanılır. Çaprazlar şekil-9’da c ve d’deki gibi düzenlenmiş hesaplarda en küçük In atalet
momenti kullanılır.