Ayırıcı Çeşitleri ve Özellikleri
Monte Edildikleri Yerlere Göre Ayırıcılar
Monte edildikleri yerlere göre ayırıcılar;dahili ve harici tip olmak üzere iki çeşittir.
Dahili Tip Ayırıcılar
Dahili tip ayırıcılar bina içerisinde kullanılacaklarıyerlere göre duvar veya sac
hücreler üzerine monte edilir. Ayrıca, mekanikkumanda kolu hücre dışında yapılır.
Hücrelerde enerjili kısımlar tel kafesle emniyetaltına alınır. Yeni yapılan tesislerde bu
ayırıcılar açıkta kullanılmamaktadır, bu ayırıcılarmodüler hücre sistemlerinin içinde
kullanılmaktadır.
Harici Tip Ayırıcılar
Harici ayırıcılar açık hava şartlarında çalışacağıgöz önüne alınarak imal edilir.
Kumanda mekanizması, ayakta duran bir insanınrahatça açıp kapayacağı şekilde monte
Harici tip ayırıcılar
Yapı Özelliğine Göre Ayırıcılar
Yapı özelliğine göre ayırıcılar; bıçaklı, dönerizolatörlü ve yük ayırıcıları olmak üzere
üç çeşittir.
Bıçaklı Ayırıcılar
En çok kullanılan ayırıcı çeşididir. Genellikle,orta (35 kV) gerilimde kullanılır.
Hareketli kontakları bıçak şekline benzediğindenbu isimle anılır. Bina içine veya dışına
Bıçaklı ayırıcılar; dahili tip, harici tip,toprak ayırıcısı ve sigortalı olmak üzere dört
çeşitte üretilirler.
Dahili Tip BıçaklıAyırıcılar: Bu tip ayırıcılar binaiçerisinde hücrelere
yerleştirilir. Kumanda kolu emniyetli mesafedehücre dışına çıkartılır. Dahili
ayırıcılar 10, 15, 30, 45 KV geriliminde ve 400,630, 1250 ve 1600 amper
akımlarda kullanılır. Yapıları basit ve standartbileşenlerden oluşur. Şasi,
mesnet izolatörleri, hareketli ve sabitkontakları ve kollu hareket mekanizmaları
vardır. Ayırıcı bıçakları profillendirilmişbakırdan mamuldür. Standart olarak
nikel kaplama olup arzu edilirse gümüşkaplamadır.( 1250 ve
ayırıcılarının bıçak ve sabit kontakları gümüşkaplıdır.) Ayırıcılar ilave olarak
arzu edilirse alttan veya üstten topraklamaşalteri ve Durum-Yardımcı-Şalteri ile
techizatlandırılır.
Aşağıdaki tablo kısa devre dayanıklılığı değerlerinigöstermektedir. (DIN 43635)
Anma Gerilim Ur kV 12 24 36
Anma Akımı Ir A 630 1250 1600 630 1250 1600 630 1250 1600
Anma Darbe Akımı
Ip
kA 50 75 100 50 75 50 30 75 80
Anma Kısa Süre
Akımı Ik
kA 20 30 40 20 30 20 16 30 30
İletken-
kV 75 125 170
İletkenİletken
kV 75 125 170
Anma
kV 85 145 195
İletken-
kV 28 50 70
İletkenİletken
kV 28 50 70
Anma
50
Frekanslı Aralık kV 32 60 80
Dahili ayırıcıların kısa devredayanıklılık değerleri
Dahili tip bıçaklı ayırıcı
Alttan topraklı dahili tip ayırıcılarda aditipteki gibi aynı gerilim ve akımlarda
kullanılır. Tek farkları alttan çıkış uçlarıtopraklanmıştır. Ayırıcı açıldığında toprak bıçağı
Alttan topraklama ünitesi
Harici Tip Bıçaklı Ayırıcılar:Harici tip bıçaklı ayırıcılarbina dışında açıkta
kullanılır (Direk üzerinde veya açık hava şaltsahalarında vb.). Bu
özelliklerinden dolayı kullanılan malzemelerhava şartları dikkate alınarak ısı,
nem ve rüzgâra dayanıklı olarak üretilir.Kumanda kolunun emniyetli mesafede
ve ayakta duran bir kişinin açıp kapamasına imkânverecek özellikte olması
gerekir.
Harici tip ayırıcı (topraklamalı)
Hava hatlarının bağlı olduğu ayırıcılarda, hattınenerjisi kesildikten sonra, hatta
bulunan elektrik yükünü (kapasitif) toprağavermek için bıçaklı ayırıcıya bir de topraklama
Toprak Ayırıcısı: Bu ayırıcılar enerji nakil hatlarının giriş veyaçıkışına
kurulur. Dahili ve harici tipte olabilirler. Bununiçin hattın enerjisi kesildiğinde
hat üzerinde kalan elektriği toprağa boşaltmasıiçin toprak bıçağı kapatılır. Bu
şekilde hatta emniyetli çalışma için ortam hazırlanmışolur.
Topraklayıcılar ve kısa devre topraklayıcılarıenerjisiz bırakılan tesis bölümlerinin
topraklanmasında ve kısa devre yapılmasındakullanılırlar. Topraklayıcılar, kısa devre darbe
Topraklama ayırıcısı
Sigortalı Ayırıcılar: Bağlı olduğu devrelerdeki arızaları şebekeyeintikal
ettirmeyen aşırı akımlarda kontaklarına seri bağlısigortasını attırmasıyla
devreyi açan ayırıcı çeşididir. Atık sigortalaratel sarılmaz, yeni orijinal sigorta
ile değiştirilmelidir. Harici ve dahili tiplerivardır.
Sigortalı ayırıcılar aşağıdaki yerlerde kullanılırlar
Köy sapmalarında
Küçük güçlü müşterisapmalarında
Direk tipi trafoların girişlerinde(400 KVA’e kadar)
Trafo istasyonlarındakiservis trafolarının girişlerinde
Gerilim ve ölçü trafolarınıngirişlerinde
OG modüler hücrelerdekullanılırlar.
Sigorta ünitesi
Sigortalı ayırıcılar
Döner İzolatörlü Ayırıcılar
Hareketli kontaklara bağlı izolatörlere kendiekseni etrafında istenen açılarda
dönebilen ayırıcılardır. Dahili ve haricitipleri vardır. En çok harici tipleri kullanılır. Yüksek
Tek Döner İzolatörlüAyırıcılar: Bu tip ayırıcılarınizolatörlerinden
birisi kendi ekseni etrafında dönebilecek şekildeyapılmıştır. Döner
izolatörün üzerinde çıkıntılı bir kontakbulunur. Döner izolatörün kendi
ekseni etrafında 90’lik açı ile döndürülereksabit izolatördeki girintili
kontaklara kenetlenir ve ayırıcı da kapatılmışolur.
Tek döner izolatörlü ayırıcılar ikiye ayrılır;
Döner izolatörü ortada ayırıcılar
Döner izolatörü kenarda ayırıcılar
Mafsalsız düşey kapanan ayırıcı
Pantoğraf ayırıcı
Hareketli kontakları düşeypantoğraf ayırıcı
Hareketli kontakları yataypantoğraf ayırıcı
Tek döner izolatörlü (dönerizolatörü ortada) ayırıcılar
Ortadan açmalı ayırıcılar
Ortadan açmalı ayırıcılar Ortadan açmalı ayırıcılar
Pantoğraf ayırıcılar
Çift Döner İzolatörlü Ayırıcılar: Çift döner izolatörlü ayırıcılarda
ayırıcının iki izolatörü kendi ekseni etrafında90 döndürülerek kapatma
işlemi yapılır. Daha çok kışın sert geçtiğiyerlerde kontaklar üzerine
biriken kar ve buzları kırarak bağlanmasını sağlar.Bu sebeple kışı sert
geçen yerlerde tercih edilir.
Çift döner izolatörlü ayırıcı
Yük Ayırıcıları
Kontakların pozisyonu gözle görülebilen normalyüklü devreleri açıp kapayan bazı
tiplerinde kısa devre kesme özelliği olmayan birayırıcı çeşididir. Kesicilerden tasarruf etmek
Yük ayırıcıları O.G. şalt tesislerinde ayırıcılarve kesiciler arasındaki büyük boşluğu
doldurmak gayesiyle geliştirilen cihazlardır.Yük altında açma ve kapama yapabilmelerine
Açma sırasında, bu metal uç ile sabit kontakarasında meydana gelen ark, ark
söndürme hücrelerinde söndürülür. Ark söndürmesüresi takriben 20- 45 milisaniyedir.
Küçük akım değerlerinde söndürme cidar soğutmahadisesi ile olur. Daha büyük akım
sahasında ise söndürme, basınç hücresinde doğanve genişleme hücresine itilen söndürme
Ark hücreleri kuru sistemdir. Herhangi birsöndürme akışkanı veya tazyikli hava
kullanılmadığı için tozunu almaktan başka birbakım gerekmez. Kumanda genellikle eldedir.
Ancak istenirse elektromotor kumandalı olabilir.Son yıllarda SF6 gazlı ayırıcılar da
kullanılmaktadır.
Dahili tip yük ayırıcısı
Üç kutuplu topraklamalı çabukkapama ve açmalı yük ayırıcısı
Yük ayırıcıları
Yük ayırıcıları üç tipte yapılırlar;
Tek salt yayı vardır. Saltkilitli değildir, yani otomatik açma yapamaz. Sadece
operatörün isteği ile açma veya kapamayapabilir. Otomatik açmanın
istenmediği, yük altındaki açma kapamalarda, yükmanevralarında, ring
şebekelerde, yukarıdaki büyük bir emniyet ve rahatlıklakullanılır. Bu gibi
tesislerde kısa devre veya arıza korumalarıgenellikle salt tesisinde
ki ana
kesiciler vasıtasıyla yapılır. Ancak tesisinözelliği nedeniyle yük ayırıcılarının
olduğu yerde de kısa devrelere karşı korumaistenirse, şalterin alt veya üstüne
sigorta ilave edilir.
Çabuk – Kapamalı ve Çabuk – Açmalı (Otomatikaçmalı) yük ayırıcısı; biri
kapama, diğeri açma olmak üzere iki salt yayı vardır. Saltkilitlidir, yani
otomatik açtırma yapmak mümkündür. Kapama yalnızca operatörün
isteği ile mümkündür. Açma operatörün isteği ile olabileceği gibi,bir
röle veya sigorta ihbarı ile otomatik de olabilir. Bir açma bobinilavesi
mümkündür.
Alttan sigortalı ilaveliyük ayırıcısı; sigortalar mekanik açtırmalı pimli
tiplerdir. Sigorta attığında fırlayan pim takriben 80- 100Newtonluk bir
çarpma kuvvetine sahiptir. Böylece bir arıza halinde herhangi bir
sigortasının atması neticesinde pim şalterin açtırma mekanizmasınıtahrik
ederek şalterin otomatik açmasını sağlar. Açma hadisesi sigortanın
atmasından sonra olacağı için, açma anında şalterin üzerinde yalnızca
normal yükü bulunacaktır. Bu tip yük ayırıcıları, bir arıza halinde
sigortalarının herhangi birisinin atmasınıtakiben otomatik olarak devreyi açarak
tesisin tek veya iki faz üzerinde kalmasını önler. Şalterebir açtırma mağneti
ilave edilerek, transformatördeki termometreveya Bucholz rölesinden
gelebilecek bir ihbar ile de otomatik açtırmayapmak mümkündür.
Montaj şekli genellikle dikeydir. Ancakistenirse yatay ayakta veya tavana da monte
edilebilir. Ancak ayarların buna göre yapılabilmesiiçin sipariş esnasında montaj şekli
bildirilmelidir. Yatay montajda kesme gücünün%20 azalacağı düşünülmelidir.
Görevlerine Göre Ayırıcılar
Görevlerine göre ayırıcılar; hat ayırıcısı, baraayırıcısı, toprak ayırıcısı, by-pass
ayırıcısı, transfer ayırıcısı, bara bölümleyiciayırıcılar olmak üzere çeşitlere ayrılırlar.
Tek bara sistemindeki ayırıcılar
Hat Ayırıcısı
Enerji nakil hatlarının giriş veya çıkışlarındaberaber kullanıldığı kesici ile hat arasına
bağlanır. Beraber kullanıldığı kesici açık ikenaçma ve kapama yapabilen ayırıcılardır.
Bara Arayıcısı
Enerji nakil hatlarının baralara girişinde ve çıkışındakesici ve bara arasına bağlanır.
Beraber kullanıldığı kesici açık iken açmakapama yapabilen ayırıcıdır.
Toprak Ayırıcısı
Enerjisi kesilmiş devre veya hatların üzerindekalan artık birikmiş enerjiyi toprağa
akıtmaya yarayan ayırıcılardır. Birlikte kullanıldığıkesici ve ayırıcı açıldıktan sonra
kapatılabilir. Hatta enerji var iken kapatılamaz.Devrede enerji var iken kapatılmasını
önlemek için değişik şekillerde çalışan kilittertibatları vardır. Bu kilitleme mekanizmaları
By-pass Ayırıcısı
Tek bara sisteminde devreden enerji çekiliriken, beraber kullanıldığı kesici kapalı iken,
Transfer Ayırıcısı
Çift bara sisteminde, ana bara ile yedek barayı(transfer bara) birbirine bağlayan
ayıcılardır. Ait olduğu kesici kapalı iken açılıpkapatılan ayırıcıdır. Fiderin kesici ve
ayırıcıları, arıza yaptığı veya bakıma alındığızamanlarda, enerjinin sürekliliğini sağlamak
Bara Bölümleyici Ayırıcılar
Aynı gerilimli baraların birleştirilmesinde veyaayrılmasında kullanılan ayrıcılardır.
Çift bara sisteminde ayırıcılar
Kumanda Şekillerine Göre Ayırıcılar
Kumanda şekillerine göre ayırıcılar; ellekumandalı, mekanik kumandalı, elektrik
motoru ile kumandalı ve basınçlı hava ilekumandalı olarak çeşitlere ayrılır.
Elle Kumandalı Ayırıcılar
Emniyet mesafesi fazla olan bazı ayırıcılardaaçma kapama işlemi yapılırken mekanik
hareketi sağlayan kol uzaktan bir ıstaka (fibermalzemeden yapılmış, ucu kancalı uzun sopa
şeklinde bir alet) ile hareket ettirilir.
Elle kumandalı (ıstankalı) ayırıcı
Mekanik Kumandalı Ayırıcılar
Açma kapama işlemi için hareketi sağlayan,düzenin çalışması
boyunda galvanizli çelik malzeme yardımıyla elleyapılan ayırıcılardır. Bazılarında bu
mekanik düzenek dişlilerle hareketin iletildiğibir sistemdir.
Mekanik kumandalı ayırıcılar
Elektrik Motoru ile Kumandalı Ayırıcılar
Ayırıcının açma kapama işlemini yapan mekanizmanınhareketi bir elektrik motoruyla
sağlanır. Elektrik motoru bir yönde çalıştırıldığındaayırıcı kapanır. Diğer yönde ayırıcı
Ayırıcı kumanda motorları
Ayırıcı kurma mekanizması
Motorlu ayırıcılar
Basınçlı Hava ile Kumandalı Ayırıcılar
Ayırıcının açma kapama işlemini yapan mekanikdüzenek (pnomatik) bir sistemle
hareket ettirilir. Bu sistemin düz çalışmasıylaayırıcı kapanır. Ters çalışmasıyla ayırıcı açılır.
Ayırıcı Etiket Değerleri
Bir ayırıcının etiketinde genelde bulunmasıgereken bilgiler şunlardır;
Tip: İmalatçının standartlarına göre belli harf veyarakamlardan oluşur. Ayrıca
ayırıcının cinsini ve yapısını belirler.
Nominal gerilim (Un) :Ayırıcının devamlı çalışabileceğimaksimum gerilim
değeridir.
Nominal akım (In): Ayırıcının kontakları üzerinden sürekli olarak
geçirebileceğimiz, akım değeridir.
Kısa devre akımı (Ik):Ayırıcının belli zaman aralıklarıiçin verilen maksimum
kısa devre akımın değerleridir.
Dinamik kuvvetler akımı:Ayırıcının dinamikkuvvetlere maruz kalabileceği
değerdir.
Maksimum işletmegerilimi: Ayırıcının kısa bir süreiçin çalışabileceği
maksimum gerilim değeridir.
Firma ismi, üretimseri no, imalat yılı
Dahili ve harici tip ayırıcıların özelliklerinibelirlemek için bazı değerlerin bilinmesi
gerekir. Bunlar anma gerilimi, anma akımı, anmakısa devre akımı, kullanma yeri ve tipidir.
Ayırıcıların isimleri, özelliklerini belirtenharfler ve rakamlar ile anılır. Bu isimlerde bulunan
lar şunlardır. (Tablo 1.3.)
AYIRICI ÖZELLİK HARF AYIRICI ÖZELLİK RAKAM
T- TRİFAZE 4- NOMİNAL AKIMI
A- AYIRICI 6- NOMİNAL AKIMI
H- HARİCİ 12- NOMİNAL AKIMI
D- DAHİLİ 10- ANMA GERİLİMİ 10 kV
S- SİGORTALI 15- ANMA GERİLİMİ 17,5 kV
T- TOPRAKLI 30- ANMA GERİLİMİ 30 kV
45- ANMA GERİLİMİ 52 kV
Ayırıcı özellikleri (harf verakamlar)
ÖRNEK: TADS 12/ 20 isimli ayırıcının özellikleri nelerdir.
T- Trifaze, A- Ayırıcı, D- Dahili, S- Sigortalı12-
ÖRNEK: TADST 4/ 30 isimli bir ayırıcının özellikleri nelerdir.
T- Trifaze, D- Dahili, S- Sigortalı, T- Topraklı,4-
Ayırıcı Açma Kapama İşlem Sırası
Ayırıcılar ile, devreden akım geçerken, yanidevrede yük var iken açma kapama işlemi
Açma kapama işlemi yapılırken şu işlem sırasıtakip edilir;
İlk önce kesici açılır.
Daha sonra kesicinin girişve çıkışındaki ayırıcılar açılır.
Kapatılırken bu işlemintersi olarak ilk önce ayırıcılar kapatılır.
Daha sonra kesici kapatılarakdevreye enerji verilir.
Kesici yoksa alıcılarınyükü devreden çıkarılır, sonra ayırıcı açılır.
Ayrıca, ayırıcı açma kapama işleminde şuhususlara dikkat edilmelidir;
Kesicinin açık veya kapalıpozisyonu, güvenli bir konum göstergesi ile
tanımlanabilmelidir.
Kesici mekanizmasıüzerindeki açık ya da kapalı konum bilgisinin, yardımcı
devre ile beslenen ışıklı (açık veya kapalı)konum bilgisi ile eşleştiği kontrol
edilmelidir.
Ancak, kesicinin her üçküvetinin içindeki hareketli kontakların, itici
mekanizma ile tahrik edildiği ve konumbilgisinin en azından bir faz için
doğru olmayabileceği unutulmamalıdır.
Hava yalıtımlı metal mahfazalıYG. hücrelerinde de kullanılan bazı tip
ayırıcılar dahil, klasik yöntemle tesis edilen(eski tesislerde) kullanılan
ayırıcılar, açıldıklarında enerji devresiniminimum mesafede güvenli bir
biçimde ayırdığı kontrol edilmelidir.
Ayırıcının güvenli ayırmamesafesinin tesis edilen mekanik kumanda düzeni
ile ilgili olacağı unutulmamalı, kumanda kolununaçık konuma gelmiş ve
ayırıcı bıçaklarının güvenli mesafede uzaklaşmışolduğu gözle kontrol
edilmelidir.
Hava yalıtımlı metalmahfazalı YG. hücrelerinde de kullanılan bazı tip
ayırıcılar dahil, klasik yöntemle tesis edilenve kullanılan ayırıcılar,
açıldıklarında enerji devresini minimum mesafedegüvenli bir biçimde
ayırdığı kontrol edilmelidir.
Ayırıcının güvenli ayırmamesafesinin tesis edilen mekanik kumanda düzeni,
ayırıcı iticilerinin sağlam ve normal çalışabilmeleriile olanaklı olacağı
unutulmamalı; kumanda kolunun açık konuma gelmişve ayırıcı bıçaklarının
tamamının güvenli mesafede uzaklaşmış olduğugözle kontrol edilmelidir.
MMMH’ de (Metal mahfazalımodüler hücre) bulunan ayırıcı konumlarının
gözle izlenmesi mümkün olmadığından, sağlamlığıkontrol edilen kapasitif
led gösterge ile enerjinin üç fazda da olmadığıkontrol edilmelidir.
Tesise enerji verebilecekher kaynaktan gelen irtibatı gözle görünür şekilde
ayırmak.
Kesici ve ayırıcıları açıkkonumda kilitlemek suretiyle, tesisin yeniden
enerjilenmesi riskine yol açabilecek sonuçlarınortadan kaldırılması hedefine
yönelik olarak alınacak önlemler ardışık olarakyapılmalıdır.
Enerji girişi bölümündekiayırıcı topraklı ise topraklama bıçaklarının toprak
çenelerine iyice sabitlendiğinin görülmesi.