Topraklamalar Yönetmenliği
a) İlgili Yönetmelik Maddeleri
Topraklamalar bu talimata göre 3’e ayrılmıştır:
Koruma topraklamaları
İşletme topraklamaları
Hususi topraklamalar
Madde.15- Koruma topraklaması, normal olarak gerilim altında bulunmayan kısımlar
arasında tehlikeli olmayan tesisat kısımlarına geçecek herhangi bir kaçak akımı sebebi ile bu
kısımlarla, nakil olan el ve ayakla dokunulabilir yakınlıkta bulunan ve normal işletmede
gerilim altında bulunmayan kısımlar arasında tehlikeli bir gerilim husule gelmesine mani
olmak için tesis edilir. (65 volttan yukarı gerilimler tehlikeli gerilim addolunur.)
Koruma topraklamasına şu kısımlar bağlanır.
Makine, transformatör ve aletlerin gövdeleri, aletlerin şasileri, binaların ulaşılabilir ve
nakil olarak yüksek gerilim altında olup yalnız iş yapmak için devre kesilmiş bulunan tesisat
kısımları, yüksek ve alçak gerilimli kabloların kurşun kılıf ve çelik zırhları, ölçü
transformatörlerinin sekonder sargıları mevzu bahis kuvvetli akım tesisatına ait işletme ve
koruma topraklama sistemlerinin tesis sahasına dahilinde bulunan zayıf akım ve alçak
gerilim tesisat devrelerinin birer noktası yüksek gerilim hava hatlarının koruma telleri.
Kuvvetli akım tesisatının bulunduğu mahallere koruyucu translatör vasıtası ile giren
PTT tesisatının fabrika tarafından kısmi koruma topraklamasına bağlanacaktır.
Eğer translatör yoksa zayıf akım tesisatı koruma toprağına raptedilmiş kısımlardan
4000 voltluk koruma bir tecrübe gerilimine göre izole edilmiş olacaktır.
Not : Tesisatın dahilinde, kurşun kılıfları, kablo başlıklarını ve irtibat kutularını iki
sebepten topraklamalıdır. Biri normal bir işletmede tehlikeli bir gerilim farkını
göstermemelerini temin etmek, diğeri arıza halinde topraklama ile tam bir bağlantı
sağlamaktadır. Kablonun demir kılıfı topraklama naklinin bir kısmı olarak itibar edilemez.
Zira elektriki mukavemeti çok fazladır. İmar tarzı dolayısıyla kesiksiz bir nakil olarak kabul
edilemez.
Madde.16- Koruma topraklaması hatları: Koruma topraklamasının irtibat nakilleri
çıplak tel olacak ve izolatörler üzerine edilmeyecekleridir. Koruma topraklamasının
bağlanması gerekir, muhtelif gerilim sistemlerine ait kısımlar müşterek bir toprak hattı
vasıtasıyla bağlanabilir.
Madde.17-İşletme topraklaması: İşletme topraklaması normal olarak gerilim altında
bulunan tesisat kısımlarına muvakkaten topraklamaya veya akım devrelerinin bazı
noktalarını, aşırı gerilimleri önlemek veya zararsız hale sokmak için daimi olarak
topraklamaya yarayan topraklamaya denir.
İşletme topraklamasına aşağıdaki tesisat kısımları bağlanır;
Aşırı gerilim giderici sistemin nötr noktası veya kutularından biri (eğer işletme
bakımından böyle bir topraklamaya ihtiyaç varsa) koruma teli ile taciz edilmiş havai hatların
topraklama ayırıcıları madde 18 ve 28 ‘deki haller müstesnadır.
Madde.18- İşletme topraklaması hatları işletme topraklamaları topraklanan tesisat
kısımlarının normal çalışmalarının temin edecek şekilde tertiplenmelidir. Bu itibarla işletme
topraklamasına bağlanacak her tesisat kısmı için 21. Maddede zikredilen ebatta bir toprak
nakli derpiş edilecektir. Bunun istisnaları 4. Maddede zikredilmiştir.
Jeneratörlerin ve güç transformatörlerinin yüksek gerilim sargılarının nötr noktaları ve
kutuplarının işletme rejiminde direk topraklaması 21. Maddeye uygun bir toprak nakli ile
yapılır. Bunun kesiti kendisine paralel bağlı maden kısımlarının mevcudiyeti nazarı itibari
alınmadan 21. Maddeye göre tayin edilmektedir.
Aşırı gerilim direncinin toprak nakilleri, bunların hemen civarında en kısa yoldan
koruma topraklamasına bağlanmalıdır. Eğer topraklama noktasına doğru madde 21 deki
şartlara uygun en az iki yol mevcutsa aşırı gerilim gidericileri, gerilim transformatörlerin
kutupları ve toprak teliyle mücehhez havai hatların topraklama ayırıcıları için başka toprak
hattı çekmekten vazgeçilebilir.
Yüksek gerilim tesisatın haricinde bulunan şebeke kısımlarına bağlanmış alçak
gerilimli işletme topraklamaları hususi topraklama olması dolayısıyla, yüksek gerilimli
tesisatın işletme ve koruma topraklamalarından ayrılmış olmalıdır.
Madde.19- Koruma topraklaması ve işletme topraklamalarından bir potansiyel farkı
mevzu bahis olduğu taktirde (bina ve açık hava istasyonları gibi yüksek gerilimli tesisatın
bulunduğu mahaller gayri mütenaciz bir kül teşkil ettiği hallerde ) bu potansiyel farkının
meskür tesisatın dışındaki kısımlara sirayet etmesini önlemek için hususi topraklama
kullanılması gerekir.
Her bir hususi topraklamaya şu kısımlar bağlanacaktır.
a) Dahili veya açık hava tipi bir yüksek gerilim tesisatına ait bir koruma ve işletme
topraklamalarının tesir sahası haricinde de bulunan zayıf akım ve alçak gerilim gidericileri
ve bundan başka bir devrelere bağlanan ve bunlara karşı en az 4000 volt muayene gerilimine
göre izole edilmemiş cihazların muhafazaları,
b) Koruma teli bulunmayan havai hatlar tamirat dolayısıyla devre harici edildiği
müddetçe (elektrikli telleri müstesnadır)
c) PTT idaresinin zayıf akım hatlarının aşırı gerilim gidericileri.
Madde.20-Hususi topraklamaların hatları:
Hususi topraklamalara ait irtibat hatlarının diğer bütün toprak hatlarından tamamıyla
tefrik edilmesi lazımdır. Yüksek gerilimli tesisatta bunların ve kendilerine bağlanmış
bulunan tesisat kısımların koruma ve işletme topraklamalarına bağlanmış bulunan tüm tesisat
kısımlarına göre izole etmelidir.
Madde.21-Topraklama hatlarının yapılışı:
Topraklama irtibat nakilleri üzerine ne sigorta nede ayırıcı konulamaz. Bu nakiller
muhtemel toprak akımlarına tahammül edecek şekilde ebatlandırılmalıdır.
Elektrodu topraklama noktasına veya tesisata bağlayan nakiller mümkün oldukça
elektrodun madeninin cinsinden olmalıdır. Bakırdan iseler kesitleri en az 16 mm olmalıdır.
Eğer bakırdan başka bir maddeden iseler kesitleri hiç olmazsa aynı nakliyeti verecek ebatta
hesaplanmalıdır. Gizli veya ulaşılmaz yerde bulunan nakiller en az 50 mm bir kesite sahip
olmalıdır.
Topraklama noktasıyla topraklanacak tesisatın muhtelif kısımları arasında, nakiller ya
bakırdan ya da hiç olmazsa bakır kadar ömrü olan bir maddeden imal edilmiş bulunmalıdır.
Eğer bakır kullanılıyorsa nakilin kesiti 16 mm olacaktır. Eğer başka bir maden kullanılıyorsa
kesit bakır nakille elde edilecek nakliyatın aynını verecek ebatta olmalıdır.
Topraklama nakilleri icap eden kontrolleri yapabilmek için bağlanmış oldukları tesisat
kısımlarında gerektiği zaman kolaylıkla ayrılabilir durumda olmalıdır. Bilimum irtibatların
mekanik bakımdan ömürleri uzun ve nakliyatları iyi olmalıdır. Topraklanacak kısımları,
topraklama noktasından zaptedilen topraklama barasına bağlanmalıdır.
Topraklama nakilleri ve irtibatları kolayca tanınabilecek şekilde olmalıdır. Toprağa
gömülü olmayan kısımlarda bu nakillerin kontrolünü sağlamak için bütün uzunlukları
boyunca ulaşılabilir olmaları ve binaların yanabilen kısımlarından ayrılmış olacakları bir
korozyon ile mekanik tahribata karşı korunmuş bulunmalıdır.
İmkân nispetinde işletme topraklamasına ait nakilleri keskin dirsekler yapmaması
temin edilmelidir.
Madde.22- Topraklanacak kısımları ihtiva eden bina veya açık hava tipi tesisattan
itibaren toprak elektrotlarına kadar 24. Maddenin lüzumlu kıyıldığı en az her yarım metre
kare için elektrot çubuk bağlama hattı çekilmiş olacaktır.
Binaların hemen girişlerinde veyahut açık hava tesisatına bağlandıkları noktalarında bu
hatlar sökülmesi kolay bir bağlantı ile taciz edilerek kontrol imkânı sağlanmış olacaktır. Bu
talimatta binaya giriş veya açık hava tesisatına bağlanmış “topraklama noktası” tedbir
edilmiştir.
Koruma topraklamalarının bütün topraklama noktaları ile işletme topraklamaların
arasındaki irtibatı emin, uzun ömürlü ve büyük nakliyetli olmalıdır. Buna mukabil hususi
topraklamaların topraklama noktaları gerek birbirinden gerekse koruma ve işletme
topraklamalarının topraklama noktalarından ayrı olacaktır.
Madde.23- Topraklama elektrotları: Topraklama için tercihen suni elektrot
kullanılacaktır. Bundan dolayı binalar içinde veya açık hava istasyonlarında bulunan taşlı
elektrotlarda daimi olarak zeminle iyi temas imkanı bağışlayanlar suni elektrotlarla birlikte
koruma ve işletme topraklaması olarak kullanılabilirler. Eğer suni elektrotların yapılması
fevkalade müşkül olup toprak direnci 20 ohm dan az olan bir tabii elektrot temin etme
imkanı bulunursa suni elektrot kullanmaktan kaçınılır.
Yüksek gerilimli tesisatın koruma ve işletme topraklamalarının tesis sahası haricinde
kalan alçak gerilimli tesisat kısımları için toprak direnci 20 ohm dan az olmak şartı ile iyi
tabii elektrotlar iktifa olunabilir.
Madde.24- Elektrotların asgari yüzeyleri : Koruma ve işletme topraklamaları için
tesis edilen elektrotların macnuu müessir yüzeyleri en az mevcut yüksek gerilimli
sistemlerin adedi kadar metre kare olmalıdır. Eğer aynı zamanda alçak gerilimli sistemlerde
macnuu müessir yüzeyi en az bir metre kare artırılacaktır.
Gerek zayıf akım ve alçak gerilim tesisat devrelerinin hususi topraklama için ve
gerekse koruma teli bulunmayan, devreden çıkarılmış yüksek gerilim havai hatların
topraklanması için her vaziyette müessir yüzey en az 0,5 metre olan ayrı bir elektrot tesis
edilecektir. Eğer umumi telefon şebekesi ile bir bağlantı mevcut ise bu bağlantıya ait aşırı
gerilim gidericilerinin hususi topraklaması için müessir yüzey en az 0,5 metre olan ilave bir
elektrot tesis edilecektir. Eğer umumi telefon şebekesi ile bir bağlantı mevcut ise bu
bağlantıya ait aşırı gerilim gidericilerinin hususi topraklaması için müessir yüzey en az 0,5 m
olan ilave bir elektrot tesis edilecektir. Her hususi topraklamanın elektrotu ve toprak hatları
birbirlerinden ve umumi koruma ve işletme topraklamasından tamamı ile ayrı olacaktır.
Madde.25- Elektrotların gerilim düşüklüğü ve topraklama direnci beher metre kare
müessir yüzey başına 24. Maddeye göre tayin edilen topraklama direncinin değeri tek
kutuplu topraklama akımı geçtiği zaman toprak ile topraklama elektrotuna giden hat arasında
50 volttan büyük gerilim düşümü hasıl etmeyecek kadar küçük olmalıdır. Burada topraklama
akımının 5 amperden daha az olmadığı farz edilecektir.
Madde.26-Elektrot levhalar, borular veya şeritlerle yapılır. Bunlar evsahafı
bozulmayacak maddelerden veya bu işe elverişli madeni kitlerden yapılmış olmalıdır.
Bakır levhadan en az 2mm, demir saçlar ise en az 3mm kalınlığında olmalıdır.
Elektrotları teşkil edecek boruları iç çapı 50mm ve uzunlukları da en az 2m
olacaktır.Bir elektrotu teşkil eden müstakil borular birbirlerinden az 2m mesafeye
yerleştirilecektir.
Bir elektrotu teşkil eden eğer bakırdan iseler en az 90mm olacaktır. En az 3mm
kalınlığında, eğer demirden iseler kesitler 150mm’ den ve kalınlıkları 5mm ‘den az olmaz.
Madde.27-Elektrotların yerleştirilmesi: Bütün elektrotlar, tekmil yüzeyleri akım
geçmesine iştirak edecek şekilde gömüleceklerdir. Koruma ve işletme topraklamalarının
elektrotları ile hususi topraklamaların elektrotları birbirinden tamamı ile ayrılmış ve diğerine
mümkün olduğu kadar az tesir edecek şekilde yerleştirilmelidirler. Aynı artılar hususi
topraklamaların kendi aralarındaki durumunda da geçerlidir. Elektrotlar mümkün mertebe
dikine gömülmeli ve yüzeyleri iklime göre 80 ile 15cm derinde bulunmalıdır.
Madde.28-Alçak gerilim şebekelerinin topraklanması: Alçak gerilimli alternatif
akım tesisatında sistemin nötr noktası 19.Maddeye göre yapılmış bir topraklamaya
bağlanmak sureti ile doğrudan doğruya topraklanacaktır.
Bir sistemin nötr noktasından çıkan ve şebekede topraklama için kullanılamayan her
nötr hattı toprağa nazaran gerilim altında bulunan bir nakil gibi müteala olunmalıdır.
Nötr vasıtası ile topraklanan alçak gerilimli hava hatlarından nötr naklinin kesiti faz
nakli kesitinin en az yarısına eşit alınacaktır.
Nötr vasıtasıyla topraklanan alçak gerilim tesislerinde nötr hattına, enerji nakletmeyen
bir cümle aletlerin çeşitli kısımları ile izoman hatası yükü ihtimaline göre hususi koruma
tedbirleri alınması icap eden bütün hatların madeni kılıfları bağlanmalıdır.
Madde.29-Bakım kontrolleri: Her topraklama tesisatı kurulduğundan tabii
tutulacaktır. Ulaşılabilir kısımlar ise bilahare vaziyete göre esaslı bir surette iki veya dört
senede bir muayeneye tabii tutulacaktır. Bu muayenede toprak mukavemeti ölçülecek ve
müşahede edilen bilumum arızalar der hal giderilecektir.
Elektrotların iyi muhafazasına elverişli olmayan zeminlerde bunlar ve irtibat hatları en
az 10 senede bir açıları kontrol edilecektir. Elde edilen bu kontrollerin ve buna göre yapılan
tadilat muntazam bir surette kayıt ve muhafaza edilecektir.