Yük Ayırıcıları Nedir Çeşitleri
Kontakların pozisyonu gözle görülebilen normal yüklü devreleri açıp kapayan bazı
tiplerinde kısa devre kesme özelliği olmayan bir ayırıcı çeşididir. Kesicilerden tasarruf etmek
amacıyla kullanılır. Tek bara sistemlerinde tek güç ayırıcısının bulunduğu yerlerde devresine
seri bağlı bir yüksek gerilim sigortası bulunur.
Yük ayırıcıları O.G. şalt tesislerinde ayırıcılar ve kesiciler arasındaki büyük boşluğu
doldurmak gayesiyle geliştirilen cihazlardır. Yük altında açma ve kapama yapabilmelerine
karşılık (tipine bağlı olarak, anma açma gücü 6- 25 MVA), basit ve ekonomik olduklarından
geniş bir kullanım sahasına sahiptirler. Yük ayırıcılarının kullanılabileceği bir yerde yanlış
bir seçimle kesici kullanmak, lüzumsuz olarak 3- 5 kat fazla masraf gerektirir.
Yay ile çabuk açılma ve çabuk kapatılmalıdır. Açma ve kapama hızı operatörün
hareketinden bağımsız ve toplam açma zamanı takriben 0,1 saniyedir. Kapamada önce ana
bıçak kontaklar, daha sonra yardımcı çabuk açma kontakları devreye girer. Açmada ise önce
ana bıçak kontaklar ve hemen sonra da çok kısa süre yükü üzerine alan çabuk açma kontak
çubukları devreden çıkar. Çabuk açma kontak çubuklarının ucuna yüksek ısıya dayanıklı
özel sert metal parça ilave edilmiştir.
Açma sırasında, bu metal uç ile sabit kontak arasında meydana gelen ark, ark
söndürme hücrelerinde söndürülür. Ark söndürme süresi takriben 20- 45 milisaniyedir.
Küçük akım değerlerinde söndürme cidar soğutma hadisesi ile olur. Daha büyük akım
sahasında ise söndürme, basınç hücresinde doğan ve genişleme hücresine itilen söndürme
gazı akımında olur. Her şekilde çeşitli söndürme prensiplerinin mantıklı bir kombinasyonu
hakimdir.
Ark hücreleri kuru sistemdir. Herhangi bir söndürme akışkanı veya tazyikli hava
kullanılmadığı için tozunu almaktan başka bir bakım gerekmez. Kumanda genellikle eldedir.
Ancak istenirse elektromotor kumandalı olabilir. Son yıllarda SF6 gazlı ayırıcılar da
kullanılmaktadır.
Yük ayırıcıları üç tipte yapılırlar;
Ø Tek salt yayı vardır. Salt kilitli değildir, yani otomatik açma yapamaz. Sadece
operatörün isteği ile açma veya kapama yapabilir. Otomatik açmanın
istenmediği, yük altındaki açma kapamalarda, yük manevralarında, ring
şebekelerde, yukarıdaki büyük bir emniyet ve rahatlıkla kullanılır. Bu gibi
tesislerde kısa devre veya arıza korumaları genellikle salt tesisindeki ana
kesiciler vasıtasıyla yapılır. Ancak tesisin özelliği nedeniyle yük ayırıcılarının
olduğu yerde de kısa devrelere karşı koruma istenirse, şalterin alt veya üstüne
sigorta ilave edilir.
Ø Çabuk – Kapamalı ve Çabuk – Açmalı (Otomatik açmalı) yük ayırıcısı; biri
kapama, diğeri açma olmak üzere iki salt yayı vardır. Salt kilitlidir, yani
otomatik açtırma yapmak mümkündür. Kapama yalnızca operatörün
isteği ile mümkündür. Açma operatörün isteği ile olabileceği gibi, bir
röle veya sigorta ihbarı ile otomatik de olabilir. Bir açma bobin ilavesi
mümkündür.
Ø Alttan sigortalı ilaveli yük ayırıcısı; sigortalar mekanik açtırmalı pimli
tiplerdir. Sigorta attığında fırlayan pim takriben 80- 100 Newtonluk bir
çarpma kuvvetine sahiptir. Böylece bir arıza halinde herhangi bir
sigortasının atması neticesinde pim şalterin açtırma mekanizmasını tahrik
ederek şalterin otomatik açmasını sağlar. Açma hadisesi sigortanın
atmasından sonra olacağı için, açma anında şalterin üzerinde yalnızca
normal yükü bulunacaktır. Bu tip yük ayırıcıları, bir arıza halinde
sigortalarının herhangi birisinin atmasını takiben otomatik olarak devreyi açarak
tesisin tek veya iki faz üzerinde kalmasını önler. Şaltere bir açtırma mağneti
ilave edilerek, transformatördeki termometre veya Bucholz rölesinden
gelebilecek bir ihbar ile de otomatik açtırma yapmak mümkündür.
Montaj şekli genellikle dikeydir. Ancak istenirse yatay ayakta veya tavana da monte
edilebilir. Ancak ayarların buna göre yapılabilmesi için sipariş esnasında montaj şekli
bildirilmelidir. Yatay montajda kesme gücünün %20 azalacağı düşünülmelidir.