Termik Röle Nedir Ayarı Nasıl Yapılır
Kumanda sistemlerinde kullanılan termik aşırı akım rölelerinin açma karakteristiği
gecikmelidir ve sigortanınkine benzer. Küçük hata akımlarında uzun bir sürede büyük hata akımlarında ise çok kısa bir sürede devreyi açarak koruma sağlarlar.
Termik röleler yalnız başlarına kullanılmaz. Devre akımının kontrol edildiği kontaktör
ve sigorta sistemi ile birlikte kullanılır.

Şekil 1.1: Termik rölenin devreye bağlanması.
Şekil 1.1’de görüldüğü gibi termik röle ana akım yoluna seri bağlanır. Tüketicinin
çekmiş olduğu akım sürekli kontrol edilir.
Biraz da termik rölenin yapısından bahsedelim. Termik röle elektrik akımının ısı etkisi
ile çalışır. Bu amaçla röle içerisinde ısıya duyarlı bimetal çubuk kullanılır.
Bimetal çubuk; ısı karşısında uzama kat sayıları farklı olan iki madeni şeridin perçin
veya kaplama yoluyla birbirlerinden ayrılmayacak şekilde üst üste tespit edilmesiyle
oluşturulur. Madeni şeritlerin uzama kat sayıları farklı olduğu için, ısı karşısında metal
çubuk eğilir. Bu eğilmeden yararlanarak bir kontağın açılması (kapanması) sağlanır. Çubuk soğuduğunda başlangıç konumuna geri gelir ve yeniden çalışmaya hazır olur. Bu durumu basitçe aşağıdaki şekilde izah edelim.

Resim 1.1: Sanayide kullanılan bir termik röle

1. Önemi
Termik aşırı akım röleleri, aşırı yük bölgelerinde belirli bir gecikme ile çalışarak yük
akımını keser, sigortalar ise bir devrenin korunmasında ayarlama olanağı olmayan ve yalnız
bir akım değerine göre ayarlanmış olan bir röle gibi çalışır. Sigorta koruma görevini belirli
bir akım değeri için (6 A, 10 A, 16 A gibi) yerine getirir. Termik rölenin koruma görevi
belirli bir ayar bölgesi içinde ihtiyaca uygun bir şekilde ayarlanan akım değerine bağlıdır.
Termik röle ayar akımı korunacak olan cihazın işletme akımına kolayca ayarlanabilir.
Sigortaların nominal akım kademeleri birbirlerinden aralıklı olduğundan korunacak cihazın
işletme akımına kaba bir şekilde ayarı ancak mümkün olabilir.
Elektrik motorlarının ilk hareketi sırasında, frenleme anlarında veya izin verilen aşırı
yük durumlarından doğacak kısa süreli aşırı akım çekilmesi gibi durumlar haricinde izin
verilen sınır akımları aşıldığı anda ana akım yolu kesilerek sistemin enerjisiz kalması
sağlanmalıdır. Bu kontrol termik röle ile sağlanabilir.
Fakat termik aşırı akım röleleri aşırı akıma karşı görev yapar, kısa devreye karşı
koruma yapmak için yeterince çabuk devreyi açamaz. Bu nedenle termik röle ve koruduğu
devre ayrıca kısa devreye karşı korunmalıdır. Sigortalar kısa devrelerde süratli bir şekilde
görev yapabilir. Nominal akımın 15 katından daha büyük akım kısa devre akımlarının
çekilmesi durumunda röle sargıları ve termik eleman zarar görebilir. Devre, kısa devre
akımlarına daha çabuk cevap veren sigorta ve manyetik açıcılar ile korunarak termik
rölelerin de zarar görmesi engellenmiş olur. Burada dikkat etmeniz gereken husus şudur;
sigortanın devreyi açma akım değeri, rölenin zarar görebileceği akım değerinden daha düşük
bir değerde seçmelisiniz.
2. Termik Röle Ayarlama Sınırları
Termik rölelerin açma karakteristikleri çekilen akım şiddetine bağlıdır. Korunacak
olan motorlar veya diğer tüketiciler aşırı akımın değerine bağlı olarak daha uzun veya daha
kısa sürede devreden çıkarılabilirler.
Şekil 1.2’deki grafik bir termik rölenin hangi akım değerinde devreyi ne kadar sürede
açacağını göstermektedir.
Tablo 1.1’de yapımcı bir firmaya ait çeşitli motor güçlerine göre termik röle ayarlama
sınırlarını ve devrede kullanılacak sigorta özelliklerini ve akım değerlerini göstermektedir.

Şekil 1.2: Termik rölenin akım-zaman karakteristiği.
Sizde Tablo 1.1’den yararlanarak motorunuzun gücüne ve akımına uygun termik
röleyi seçerek akım ayarını yapabilir ve devrede kullanılacak sigorta değerini de
belirleyebilirsiniz.
Bimetal çubuğun uzunluğuna ve şekil değiştirmesine bağlı olarak termik rölenin açma
değeri, belirli sınırlar içerisinde değiştirilebilir.
Termik röleyi ayarlama işleminin nasıl yapıldığını maddeler halinde ve sayısal
örneklerle açıklanacak olursa;
Ø Ayarlama işlemi röle üzerindeki ayar düğmesi veya ayar kolu ile yapılır.
Ø Röle, ayarlanan değere göre açma kumandası verir.
Ø Her rölenin bir ayar bölgesi (alanı) vardır.
Örneğin 10-20 A gibi. Örnekteki bu röleyi 10 A ile 20 A arasında devreden çekilecek
nominal akım değerine ayarlayabilirsiniz.
Ø Röle ayar akımı(IE) değerine ayarlanır. Açma akımı(IA) değerinde ise devreyi
açacaktır. Yalnız burada IE ve IA akım değerlerini birbirine karıştırmamaya
dikkat ediniz.
İmalatçı firmalar tarafından hazırlanan röle kataloglarında, her röle tipine ait açma
karakteristikleri ve ayar bölgeleri belirlenmiştir. Burada dikkat etmeniz gereken kural şudur:
IA açma akımı, rölenin IE ayar akımının kat sayısı ile çarpımı kadardır (IA=k´ IE).

IE ayar akımı, genel olarak korunacak cihazın (örneğin motorun) nominal akımına eşit
olarak seçilir. Fakat bazı hallerde bu akım, cihazın izin verilen yük akımı olabileceği gibi
kalkış akımının izin verdiği hallerde işletme akımına eşit alınabilir.

Tablo 1.1: Çeşitli motor güçlerine göre kullanılacak termik röle ve sigortaların seçimi

termik röle