Termik R le Nedir Ayar Nas l Yap l r
Kumanda sistemlerinde kullan lan termik a r ak m r lelerinin a ma karakteristi i
gecikmelidir ve sigortan nkine benzer. K k hata ak mlar nda uzun bir s rede b y k hata ak mlar nda ise ok k sa bir s rede devreyi a arak koruma sa larlar.
Termik r leler yaln z ba lar na kullan lmaz. Devre ak m n n kontrol edildi i kontakt r
ve sigorta sistemi ile birlikte kullan l r.
ekil 1.1: Termik r lenin devreye ba lanmas .
ekil 1.1?de g r ld gibi termik r le ana ak m yoluna seri ba lan r. T keticinin
ekmi oldu u ak m s rekli kontrol edilir.
Biraz da termik r lenin yap s ndan bahsedelim. Termik r le elektrik ak m n n s etkisi
ile al r. Bu ama la r le i erisinde s ya duyarl bimetal ubuk kullan l r.
Bimetal ubuk; s kar s nda uzama kat say lar farkl olan iki madeni eridin per in
veya kaplama yoluyla birbirlerinden ayr lmayacak ekilde st ste tespit edilmesiyle
olu turulur. Madeni eritlerin uzama kat say lar farkl oldu u i in, s kar s nda metal
ubuk e ilir. Bu e ilmeden yararlanarak bir konta n a lmas (kapanmas ) sa lan r. ubuk so udu unda ba lang konumuna geri gelir ve yeniden al maya haz r olur. Bu durumu basit e a a daki ekilde izah edelim.
Resim 1.1: Sanayide kullan lan bir termik r le
1. nemi
Termik a r ak m r leleri, a r y k b lgelerinde belirli bir gecikme ile al arak y k
ak m n keser, sigortalar ise bir devrenin korunmas nda ayarlama olana olmayan ve yaln z
bir ak m de erine g re ayarlanm olan bir r le gibi al r. Sigorta koruma g revini belirli
bir ak m de eri i in (6 A, 10 A, 16 A gibi) yerine getirir. Termik r lenin koruma g revi
belirli bir ayar b lgesi i inde ihtiyaca uygun bir ekilde ayarlanan ak m de erine ba l d r.
Termik r le ayar ak m korunacak olan cihaz n i letme ak m na kolayca ayarlanabilir.
Sigortalar n nominal ak m kademeleri birbirlerinden aral kl oldu undan korunacak cihaz n
i letme ak m na kaba bir ekilde ayar ancak m mk n olabilir.
Elektrik motorlar n n ilk hareketi s ras nda, frenleme anlar nda veya izin verilen a r
y k durumlar ndan do acak k sa s reli a r ak m ekilmesi gibi durumlar haricinde izin
verilen s n r ak mlar a ld anda ana ak m yolu kesilerek sistemin enerjisiz kalmas
sa lanmal d r. Bu kontrol termik r le ile sa lanabilir.
Fakat termik a r ak m r leleri a r ak ma kar g rev yapar, k sa devreye kar
koruma yapmak i in yeterince abuk devreyi a amaz. Bu nedenle termik r le ve korudu u
devre ayr ca k sa devreye kar korunmal d r. Sigortalar k sa devrelerde s ratli bir ekilde
g rev yapabilir. Nominal ak m n 15 kat ndan daha b y k ak m k sa devre ak mlar n n
ekilmesi durumunda r le sarg lar ve termik eleman zarar g rebilir. Devre, k sa devre
ak mlar na daha abuk cevap veren sigorta ve manyetik a c lar ile korunarak termik
r lelerin de zarar g rmesi engellenmi olur. Burada dikkat etmeniz gereken husus udur;
sigortan n devreyi a ma ak m de eri, r lenin zarar g rebilece i ak m de erinden daha d k
bir de erde se melisiniz.
2. Termik R le Ayarlama S n rlar
Termik r lelerin a ma karakteristikleri ekilen ak m iddetine ba l d r. Korunacak
olan motorlar veya di er t keticiler a r ak m n de erine ba l olarak daha uzun veya daha
k sa s rede devreden kar labilirler.
ekil 1.2?deki grafik bir termik r lenin hangi ak m de erinde devreyi ne kadar s rede
a aca n g stermektedir.
Tablo 1.1?de yap mc bir firmaya ait e itli motor g lerine g re termik r le ayarlama
s n rlar n ve devrede kullan lacak sigorta zelliklerini ve ak m de erlerini g stermektedir.
ekil 1.2: Termik r lenin ak m-zaman karakteristi i.
Sizde Tablo 1.1?den yararlanarak motorunuzun g c ne ve ak m na uygun termik
r leyi se erek ak m ayar n yapabilir ve devrede kullan lacak sigorta de erini de
belirleyebilirsiniz.
Bimetal ubu un uzunlu una ve ekil de i tirmesine ba l olarak termik r lenin a ma
de eri, belirli s n rlar i erisinde de i tirilebilir.
Termik r leyi ayarlama i leminin nas l yap ld n maddeler halinde ve say sal
rneklerle a klanacak olursa;
Ayarlama i lemi r le zerindeki ayar d mesi veya ayar kolu ile yap l r.
R le, ayarlanan de ere g re a ma kumandas verir.
Her r lenin bir ayar b lgesi (alan ) vard r.
rne in 10-20 A gibi. rnekteki bu r leyi 10 A ile 20 A aras nda devreden ekilecek
nominal ak m de erine ayarlayabilirsiniz.
R le ayar ak m (IE) de erine ayarlan r. A ma ak m (IA) de erinde ise devreyi
a acakt r. Yaln z burada IE ve IA ak m de erlerini birbirine kar t rmamaya
dikkat ediniz.
malat firmalar taraf ndan haz rlanan r le kataloglar nda, her r le tipine ait a ma
karakteristikleri ve ayar b lgeleri belirlenmi tir. Burada dikkat etmeniz gereken kural udur:
IA a ma ak m , r lenin IE ayar ak m n n kat say s ile arp m kadard r (IA=k IE).
IE ayar ak m , genel olarak korunacak cihaz n ( rne in motorun) nominal ak m na e it
olarak se ilir. Fakat baz hallerde bu ak m, cihaz n izin verilen y k ak m olabilece i gibi
kalk ak m n n izin verdi i hallerde i letme ak m na e it al nabilir.
Tablo 1.1: e itli motor g lerine g re kullan lacak termik r le ve sigortalar n se imi
termik r le