Bugün ülkemizde elektrik projesi yapan elektrik mühendisleri yaptıkları projeleri elektrik  dağıtım şirketlerine onay yaptırmaktadır.Onaylanan bu projeye göre de  tesis ikmal edilerek geçici kabulü yapılarak enerjilendirilmektedir.Elektrik Mühendisleri Cahit GENCER  ve     Metin ŞEN ‘in hazırladığı yazının devamını mutlaka okuyunuz.

Kısa devre hesabı yapılmadan bu hesapla elde edilen kısa devre akımına göre teçhizat yada   kablo yada iletken seçimi yapılmadan yaptırılan tesislerde neler oluyor !

Bilinçsizce seçilen iletkenin başına neler gelecek ve başkalarının başına neler getirecek hep birlikte okuyalım,değerlendirelim ve gözü kapalı , bilinçsizce iletken seçmeyelim.

OG   enerji  nakil hatlarında ve dağıtım şebekelerinde kullanılan en düşük  kesit (26,69mm) (St –Al) Swallowdur.Enerji  müsaadeleri  için  TEDAŞ’a  yapılan   başvurularda   bilindiği gibi trafo gücü ve enerji talep edilen  hat – direk   belirtilmektedir.Tedaş ise güç taleplerini  değerlendirmekte  , bu aşamadan sonra Elektrik Mühendislerince  hazırlanan   elektrik  projeleri   yine TEDAŞ ‘a tasdike sunulmaktadır. Proje hazırlanırken tesiste kullanılacak   malzemelerin karakteristiklerinin de açıkça belirtilmesi gerekir.Sadece Elektrik Mühendislerince  hazırlanabilen OG  – Trafo – ENH  projelerinin,  Elektrik Enerji  Tesisleri Proje Yönetmeliği ve Tedaş’ca   Tesislerde  Kullanılabilecek Malzeme Şartnamelerine göre  dizayn edilmesi halinde bu eksiklikler olmayacak, meslektaşlarımız ilerde herhangi bir adli  olumsuzlukla karşılaşmayacak ,arızalar oluşmayacak  , tesisler uzun ömürlü  olacaktır.

Trafo ve ENH Projelerinin içerisinde mutlaka bulunması gereken  hesaplamalarda;  Ayırıcılar – kesiciler – OG yeraltı kabloları – parafudrlar – baralar – mesnet  izolatörleri- geçit izolatörleri-  akım ve gerilim trafolarının elektriki  olarak boyutlandırılması – topraklama tasarımlarının yapılması  ve OG havai hatların akım taşıma + akım yoğunluğu+ gerilim düşümü şartlarının tümünü birden sağlaması gerekmektedir.

Elbette ki Kısa devre hesapları yapılırsa bu  değerler bulunabilir. Ancak projelerde kısa devre hesabı yapılmaz ise ve bu şekilde de proje onay işlemi yapılırsa  tesislerde kullanılacak cihazların  tanımlanması yapılmamış olur.Tesis işini üstlenen firma veya kişiler ise  tesisi en az  maliyetle bitirmek isterler. Projelerde ,  kullanılacak malzemelerin  karekteristik  özellikleri belirlenmediği zamanlarda  , yapımcı firmalar en düşük maliyete yönelmekte   ,tesislerin yapımında ve geçici kabüllerde  sadece TSE markalı ürünler yeterli görülmektedir.

Sonuç olarak eksik yapılmış projelere göre yapılan tesisler de  hatalı  yapılmaktadır.İndirici Trafo merkezlerine yakın olan  yerlerde   oluşan kısa devrelerde  kısa devre akımları da yüksek olmaktadır.Trafo merkezlerinde  ki  trafoların güçleri  , direkt   veya direnç üzerinden topraklı olması  da kısa devre akımların etkilemektedir.

İndirici Trafo merkezlerinin zaman içerisinde güçlerinin TEİAŞ ca arttırılması ,  TEDAŞ tarafından daha önce enerji müsadesi verilen hattın karakteristiğinin değiştirilmesi ( iletken kesitinin arttırılması),  yıllar sonra    tesisimize yakın bir yere yeni bir  indirici trafo yapılması halinde ,  arıza noktasında geçmiş yıllarda hesaplanan kısa devre akımı küçükken , yeni duruma göre kısa devre akımlarında önemli miktarda artışlar meydana gelebileceğinden , özellikle havai hatlarda kullanılacak iletkenler akım yoğunluğu nedeni ile kullanılamayacak duruma düşebilecektir.

Buna bir örnek verelim:

Branşman iletken kesit kontrolu , en büyük arıza akımının tepe değerine göre yapılır.OG trafo girişinde oluşacak 3 fazlı lısa devre de geçecek  kısa devre akımı bu  örnekte  Ik3=2754.9 A  dir.Bu akımın termik değeri  It=1948 A dir.                

       İletkenin kısa devre  anında minimum akım yoğunluğu  Sth=75 A/mm  olması  nedeniyle ;

            

          Amin=   It/Sth  =1948/75 = 25,973 < 26,69 mm  bu durumda;

 

                    Swallow iletken kesiti uygundur.

 

 1)     Aynı Trafo merkezinde  indirici trafo gücü 25 MVA dan  50 MVA ya çıkarılırsa   ;   It=2759,9 A olacaktır.

 

      Amin=2759,9/75 = 36,8 > 26,69 mm   olacaktır ki ,

 

                 Swallow  iletken kesiti kurtarmamaktadır.

 

2) Aynı Trafo merkezinden çıkan  3/0 ENH ilerde 477 MCM bir hatta dönüştürülürse ;   It=2106,6 A  olacaktır.

 

        Amin=2106,6/75 = 28,04 > 26,69 mm  olacaktır ki;

 

    

                 Swallow  iletken kesiti kurtarmamaktadır.

 

Bunun içindir ki batılı ülkelerde minumum iletken kesiti 95 mm2 Cu dur.

 

Cahit GENCER                     Metin ŞEN

Elk.Mühendisi                     İşletmeci-Elk.Mühendisi